İzotretinoin (Aknetrent, roaccutane, zoretanin, acnegen),  ciltte yoğun kuruluk, tahriş ve dudak çatlaması gibi yan etkilere yol açar. İzotretinoin kullanan hastaların yaklaşık %90’ında dudak kuruluğu, belirgin deri kuruluğu ve ciltte hassasiyet gelişir. Bu nedenle tedavi sırasında uygun cilt bakımı uygulamak tedavi sürecini kolaylaştırır. Kısa özet için aşağıdaki “özet” kısmını, detaylı bilgi için yazının kalanını okuyabilirsiniz.

Özet:

  • Yüz yıkama ürünleri: Köpük formda yüz yıkama ürünleri tercih edilebilir. Soyucu-kurutucu özellikli (kutuda AHA, BHA, salisilik asit vb. yazan) ürünler tercih edilmemelidir veya dikkatli kullanılmalıdır
  • Nemlendirici: Su bazlı basit nemlendiriciler tercih edilebilir. Non-komedojenik özellikli nemlendiriciler veya kurutucu tedavi alanlara özel hazırlanmış nemlendiricileri tercih edebilirsiniz.
  • Güneş Kremi: Yaz aylarında su bazlı 50 SPF güneş koruyucular 3-4 saat aralıklı yenilenerek kullanımı, kış aylarında benzer şekilde 5-6 saatte bir kullanımı yada 30 SPF özelliği olan nemlendiricilerin kullanımı uygundur
  • Komedojenik Ürünlerden Kaçınma: Akneye meyilli ciltler için kullanılan nemlendirici ve güneş kremlerinin yağ bazlı ve komedojenik olmaması gerektiği vurgulanır. Aynı şekilde makyaj yapan hastaların da yağlı/komedojenik makyaj malzemelerinden uzak durmaları ve makyajı gün sonunda mutlaka çıkarmaları tavsiye edilir. Kullanılan ürünler parfümsüz olmalıdır
  • Tahriş Edici Davranışlardan Kaçınma: Sivilcelerin sıkılmaması, kabukların koparılmaması önerilir, bunlar ciltte iz riskini artırabilir.

Nemlendirici ve Temizleyici Ürün Önerileri

İzotretinoin tedavisiyle beraber cildi nemlendirmek ve nazikçe temizlemek en önemli adımdır. Nazik temizleyiciler: Hastalara günde iki kez, sabun içermeyen temizleyiciler kullanmaları önerilir. Yüzü temizlerken suyun ılık olması, tahrişi önlemek için agresif ovalama veya peeling yapılmaması da önemlidir (izotretinoin kullananlarda cilt sürtünmeye karşı hassastır). Temizlik sonrası cilt nazikçe kurulanmalı, ovuşturulmamalıdır

Nemlendiriciler: Cilt bariyerini korumak ve kuruluğu gidermek için yoğun nemlendiricilerin düzenli kullanımı şarttır. İzotretinoin kaynaklı retinoid egzaması (kızarıklık, pullanma) ancak uygun nemlendirme ile hafifletilebilir Bu amaçla komedojenik olmayan, parfümsüz ve mümkünse seramid, hiyalüronik asit, gliserin, pantenol gibi bariyeri onarıcı ve nem tutucu içerikler barındıran kremler tavsiye edilir. Hafif formüllü nemlendiriciler gündüzleri, daha yoğun kıvamlı nemlendiriciler ise gece kullanılabilir.

Nemlendirici uygulanırken, ilacın etkisiyle hassaslaşan cilde nazikçe sürülmeli, özellikle dudak kenarı, burun kenarı gibi çok kuruyan bölgelere özen gösterilmelidir.

Dudak bakımı da ihmal edilmemelidir: hemen her hastada görülen dudak kuruluğunu önlemek için sık sık nemlendirici dudak balsamları veya vazelin uygulanmalıdır.

Önerilen ve Kaçınılması Gereken İçerikler: Tedavi süresince cilt bakım ürünlerinde bazı içerikler özellikle faydalı, bazılarından ise kaçınmak gerekir. Aşağıdaki tabloda öne çıkanlar listelenmiştir:

Önerilen İçerikler/Özellikler Kaçınılması Gereken İçerikler/Özellikler
Hiyalüronik Asit, Gliserin – Güçlü nem tutucular, cildi nemlendirir Ağır/Komodojenik Yağlar (örn. lanolin, butil stearat, izopropil miristat) – Gözenekleri tıkayarak akneyi kötüleştirebilir
Seramidler – Cilt bariyerini onaran lipidler; kuruluğu ve tahrişi azaltır Sodyum Lauril Sülfat (SLS) – Sert bir deterjan; cildi kurutup irrite edebilir
Pantenol (B5 vitamini) – Yatıştırıcı, onarıcı; tahrişi hafifletir Alkol, Mentol, Parfüm gibi irritanlar – Kuru ve hassas ciltte yanma, tahriş yapabilir
Niasinamid (B3 vitamini) – Antiinflamatuar, bariyeri güçlendirir; kızarıklığı azaltır Abrasif Peeling/Tanecikler – İzotretinoin cildi incelttiği için fiziksel exfoliasyon tahrişe yol açabilir (cilt kolaylıkla tahriş olup su toplar hale gelebilir.
Non-komedojenik, yağsız formüller – Gözenekleri tıkamadan nem sağlar. Yağ bazlı/komedojenik kozmetikler – Makyaj veya kremlerde gözenek tıkayan içerikler akne alevlenmesine neden olabilir.

Güneş Koruyucu Kullanımı

Günlük güneş koruması, izotretinoin tedavisi sırasında cilt bakımının vazgeçilmez bir parçasıdır. Retinoidler cildi ultraviyole ışığa karşı daha hassas hale getirebilir; ayrıca güneşe bağlı lekelenme riskini artırabilir. Bu nedenle geniş spektrumlu (UVA/UVB) bir güneş kremi her sabah ve gün içinde düzenli uygulanmalıdır. En az SPF 30, tercihen SPF 50+ koruma faktörüne sahip ürünlerin kullanılmasını önerilmektedir. Özellikle açık havada uzun süre vakit geçirilecekse veya yaz mevsimindeyse SPF 50+ içeren bir güneş koruyucu kullanımı en doğrusudur. Güneş kremi, cilde eşit bir tabaka halinde sürülmeli ve dışarıda kalındığı sürece her 2 saatte bir yeniden uygulanmalıdır; ayrıca yüzme, terleme sonrası tekrar sürülmelidir.

Fiziksel vs. kimyasal filtreler: İzotretinoin ile incelen ve tahrişe meyilli ciltlerde mineral filtreli güneş kremleri genellikle daha iyi tolere edilir. Çinko oksit veya titanyum dioksit içeren fiziksel güneş kremleri, cilt üzerinde koruyucu bir tabaka oluşturarak UV ışınlarını yansıtır ve hassas ciltte kimyasal filtrelere göre daha az tahrişe yol açar. Buna karşın kimyasal filtreli kremler UV ışınlarını cilt içinde emerek etkisiz hale getirir; bunlar daha kozmetik olarak şeffaf olsa da bazı hassas ciltlerde batma veya alerjik reaksiyon yapabilir. Hangi tip kullanılırsa kullanılsın, önemli olan güneş koruyucunun non-komedojenik olması ve akneye meyilli ciltler için formüle edildiğinin belirtilmesidir. Nitekim izotretinoin tedavisi alan yağlı/akneye yatkın ciltlerde test edilmiş, gözenek tıkamayan güneş kremleri tercih edilmelidir.

Kullanım sıklığı ve ek önlemler: Güneş kremi yıl boyu, günlük rutinin bir parçası olmalıdır, zira UV hasarı kışın dahi ciltte oluşabilir. Özellikle ilkbahar ve yaz aylarında güneş daha dik geldiğinde korunma daha da önem kazanır. Güneş koruyucu sürmenin yanı sıra, geniş kenarlı şapka, güneş gözlüğü kullanmak ve öğle saatlerinde doğrudan güneşten kaçınmak cildi korumaya yardımcı olur (izotretinoin kullanırken solaryumdan da kesinlikle uzak durulmalıdır). Renkli (tinted/kapatıcı özellikli) güneş kremleri hem güneşten koruma sağlamakta hem de hafif bir kapatıcılık ile akne lezyonlarını kamufle ederek yaşam kalitesini arttırmaktadır. Bu sayede ağır bir makyaj yapmadan da sivilce ve kızarıklıkları gizlenebilir. Sonuç olarak, izotretinoin tedavisi sırasında her sabah yüksek korumalı bir güneş kremi uygulamak ve gün içinde yenilemek cilt sağlığı ve tedavi başarısı için kritik bir adımdır.

Makyaj ve Cilt Hassasiyeti

Makyaj yapma ihtiyacı, akne tedavisi gören birçok hasta için hem estetik hem psikolojik açıdan anlaşılabilirdir. Uygun ürünler seçildiği takdirde izotretinoin kullanan hastalar makyaj yapabilirler. Önemli olan, akneye neden olmayan (non-komedojenik) ve tahriş yapmayan kozmetik ürünleri tercih etmektir. Yağsız, su bazlı veya mineral bazlı fondötenler ve kapatıcılar tercih edilebilir. Ürün etiketlerinde “non-comedogenic (komedon yapmayan)”, “oil-free (yağ içermez)” veya “non-acnegenic” ifadeleri aranmalıdır. Örneğin, silikon bazlı makyaj ürünleri (su içinde dimetikon gibi) genellikle gözenekleri tıkamadan cilt yüzeyini düzgünleştirir ve akneye yatkın ciltlerde daha güvenlidir.

Kaçınılması gerekenler: Kalın, ağır yapılı fondötenler veya uzun süre kalıcı (waterproof) makyajlar, ciltte birikerek gözenekleri tıkayabilir ve çıkarılırken yoğun ovalama gerektirdiğinden tahrişi artırabilir. Özellikle lanolin, izopropil miristat, butil stearat gibi içerikler içeren kozmetikler komedojeniktir ve “akne cosmetica” denilen makyaj kaynaklı akneye yol açabilir. Aynı şekilde, cildi kurutabilecek alkollü tonerler veya sivilceleri gizlemek için kullanılan kalın kapatıcı stickler de izotretinoin ile hassaslaşmış ciltte sorun yaratabilir. Makyaj malzemelerinde parfüm, esansiyel yağ gibi potansiyel tahriş ediciler de bulunmamalıdır, zira bu maddeler kuru cildi daha da tahriş edebilir. Makyaj uygularken fırça ve süngerlerin temiz olmasına dikkat edilmelidir.

Makyaj ve cilt bakımı dengesi: İzotretinoin kullanırken makyaj yapılacaksa, öncesinde mutlaka iyi bir nemlendirici uygulanarak cilt hazırlanmalıdır. Bu, hem cilt bariyerini destekler hem de makyaj ürünlerinin kuruluğu belirginleştirmesini önler. Makyaj gün sonunda mutlaka nazik bir temizleyiciyle temizlenmelidir; makyajla uyumak ya da makyajı ciltten arındırmamak gözenekleri tıkayarak akneyi kötüleştirebilir. Özellikle suya dayanıklı güneş kremi veya fondöten kullanılmışsa, çift aşamalı temizlik (önce yağ bazlı temizleyici, ardından su bazlı jel/köpük temizleyici) yöntemi kalıntıları arındırmada etkili olabilir. Cilt izotretinoin nedeniyle hassas olduğundan, temizleme işlemi sırasında sert ovma veya tahrişe neden olabilecek pedlerle sürtme yapılmamalıdır – yumuşak pamuklar veya sadece elle temizleme yeterlidir. Çift aşamalı temizlemede kullanılan yağ bazlı temizleyiciler gözenekleri tıkıyarak akne oluşumuna sebep olabilirler.

İsotretinoin ve Dermokozmetik İçerikler

İçerik Kullanılabilir mi? Açıklama
Hyaluronik Asit ✅ Evet Nemlendirici olarak güvenlidir, cildi nemlendirir ve rahatlatır.
Seramid ✅ Evet Cilt bariyerini güçlendirir, kuruluğa karşı korur.
Panthenol (B5 vitamini) ✅ Evet Yatıştırıcı ve nemlendirici etkisi vardır.
Niacinamide ✅/⚠️ Düşük oranlarla 2-5% arası oranlarla kullanılabilir; inflamasyonu azaltabilir.
Allantoin ✅ Evet Yatıştırıcı, anti-inflamatuvardır.
Madecassoside / Centella ✅ Evet Cildi onarıcı ve yatıştırıcıdır.
Skualen ✅ Evet Cilt dostu bir yağdır, nemlendirme sağlar.
Aloe Vera ⚠️Dikkatli Kullanım Yatıştırıcı ve hafif nemlendiricidir ancak egzemaya yol açabilir
Çinko PCA ✅ Düşük oran Sebum dengeleyici olarak güvenlidir.
Salistik Asit (BHA) ❌ Hayır Tahrişe yol açar; cilt çok hassas olduğu için önerilmez.
Glikolik Asit (AHA) ❌ Hayır Cildi daha da hassaslaştırabilir, tahriş riski yüksek.
Laktik Asit ❌ Hayır Aynı şekilde asitli yapısı tahriş edici olabilir.
Retinol / Retinoidler ❌ Hayır İzotretinoin zaten sistemik retinoid; eklenmesi tahriş riskini artırır.
C Vitamini (Askorbik Asit) ⚠️ Dikkatli Kullanım Stabil türevleri düşük konsantrasyonda kullanılabilir ama genelde önerilmez.
Benzoyl Peroxide ❌ Hayır Kuruluk ve tahrişi şiddetlendirebilir.
Kükürt ❌ Hayır Cildi kurutabilir ve iritasyon yaratabilir.
Peptitler ✅ Evet Cilt onarımına yardımcı olabilir.
Mineral Güneş Koruyucu ✅ Evet Çinko oksit, titanyum dioksit içerenler tercih edilir.
Kimyasal Güneş Koruyucu ⚠️ Bazıları Oksibenzon, avobenzon gibi bazıları tahriş edebilir, dikkatle seçilmeli.